MENGENALI IMAM AL-BUKHARI: TOKOH ULAMA HADIS

Imam Al-Bukhari ialah salah seorang tokoh ulama yang hidup pada awal kurun ketiga Hijriah. Beliau dilahirkan selepas solat Jumaat pada 13 Syawal tahun 194 Hijriah di Bukhara Khurasan dan wafat pada malam sabtu ketika solat Isyak di malam Aidilfitri, tahun 256 Hijriah. Dunia Islam ketika itu diperintah oleh Kerajaan Abasiyah dan Baghdad merupakan ibu kota pemerintahannya. Imam Al-Bukhari wafat pada zaman pemerintahan terakhir kerajaan Abasiah.

Pada zaman ini, ilmu-ilmu pengetahuan Islam berkembang pesat sehingga melahirkan pelbagai bidang ilmu pengetahuan di dunia Islam khasnya di Baghdad sebagai kota ilmu. Berkembangnya mazhab fikah yang empat, perkembangan ilmu Al-Quran khasnya Ilmu Tafsir. Banyak kitab-kitab dikarang seperti Sirah Nabawi, Sejarah dan Perawi hadis.

Sebelum itu sudah terdapat terdapat beberapa kitab hadis yang penting telah disusun, antaranya Kitab Muatta’ oleh Imam Malik, Musnad oleh Imam Ahmad, Musannif oleh Abdul Razak dan lain-lain lagi. Hadis-hadis yang pelbagai ini telah dihimpunkan di dalam sebuah kitab. Namun, semasa Imam Al-Bukhari, beliau telah mengumpulkan di dalam sebuah kitab yang khusus hadis-hadis sohih sahaja (diakui betul ketulenan dan kesohihannya).

Pada zaman itu, terdapat ramai ulama-ulama yang menghafal hadis (Huffaz) dan tokoh-tokoh hadis terkenal seperti Ahmad bin Hanbal, Ali bin Al-Madini, Imam Muslim, Al-Tirmizi, An-Nasa’i, Ibnu Majah, Abu Daud, Abi Khatim, Abi Zar’ah Al-Raziyin, Ishak bin Rahawih dan lain-lain lagi. Pada zaman ini juga telah timbul isu mengatakan bahawa Al-Quran itu makhluk. Perkara ini telah dibangkitkan oleh golongan Mu’tazilah dan mereka telah dapat mempengaruhi Khalifah Ma’mun dan Al-Mu’tasim.

Keturunannya

Nama beliau ialah Abu Abdullah Muhammad bin Ismail bin Ibrahim bin Al-Mughirah bin Bardizbah Al-Ja’fi. Bapa Imam Al-Bukhari bernama Ismail merupakan seorang ulama terkenal yang pernah belajar daripada Hammad bin Zaid dan Imam Malik. Bapanya merupakan seorang yang alim, warak dan bertakwa. Oleh itu, Imam Al-Bukhari lahir dari keluarga seorang yang alim, kuat pegangan agama dan seorang yang warak.

Kelahiran Dan Perkembangannya

Imam Al-Bukhari dilahirkan selepas solat Jumaat pada 13 Syawal tahun 194 Hijriah di Perkampungan Bukhara. Bapanya telah wafat semasa beliau masih kecil, beliau dipelihara oleh ibunya. Imam Al- Bukhari semasa kecilnya telah mengalami buta matanya, ibunya telah bermimpi berjumpa dengan Nabi Ibrahim as, lalu berkata kepadanya: Wahai si ibu, Allah telah mengembalikan penglihatan anakmu kerana banyaknya anda berdoa, lalu Allah pulihkan penglihatannya.

Keperibadiannya

Imam Al-Bukhari seorang yang kurus tubuhnya dan sederhana, tidak begitu tinggi dan tidak begitu rendah orangnya. Beliau seorang yang zuhud, mewarisi harta yang banyak peninggalan ayahnya, tetapi hartanya banyak disedekahkan. Beliau tidak banyak makan, begitu pemurah sehingga dikatakan beliau cukup hanya memakan dua atau tiga biji buah badam sahaja.

Beliau pernah berdoa kepada Allah semoga tidak menghisabnya sekiranya beliau ada mengumpat seseorang. Pada suatu hari ketika Al-Bukhari menunggang kenderaan pergi memanah, ketika itu beliau berada di sebuah tempat bernama Faribar, saat memanah anak panah Imam Al-Bukhari tersasar dan merosakkan barangan kepunyaan Hamid bin Al-Ahdhar, menginsafi bahawa beliau telah merosakkan harta kepunyaan orang lain, maka beliau segera mahu mengganti barangan tersebut, namun pemilik barang tersebut tidak mahu sebarang gantian, maka Imam Al-Bukhari merasa gembira dengan sikap Hamid tersebut lalu membaca sebanyak lima ratus hadis pada hari itu dan bersedekah sebanyak tiga ratus dirham.

Imam Al-Bukhari di setiap awal malam bulan Ramadan bersama dengan semua rakannya berkumpul bersama-sama untuk menunaikan solat. Pada setiap rakaat dibacanya dua puluh ayat sehinggalah khatam Al-Quran. Pada waktu sahur pula, beliau membaca separuh hingga satu pertiga Al-Quran dan dikhatamkan pada setiap tiga malam, kadang dikhatamkan pada setiap hari sekali dan ada kalanya dikhatamkan sewaktu hampir berbuka, beliau mengatakan: “Setiap kali khatam disitulah doa amat dimakbulkan”.

Dalam satu peristiwa Imam Al-Bukhari di sengat tebuan dari dalam bajunya ketika sedang solat. Apabila ditanya Imam Al-Bukhari berkata: “Aku sedang membaca surah yang memang aku ingin menghabiskannya.” Dalam peristiwa itu beliau telah disengat tabuan sebanyak tujuh belas kali.

Ketika dalam satu majlis Imam Al-Bukhari, terdapat seorang yang membuang kotoran yang tersangkut dijanggutnya lalu dibuangnya ke lantai. Kemudian Imam Al-Bukhari mengambil kotoran tersebut dan memasukkan ke dalam satu bekas, selepas beliau keluar daripada masjid, beliau membuang kotoran tersebut, seolah-olah beliau mahu memelihara kesucian masjid daripada dicemari sebarang kotoran.

Kecekapannya Dalam Memanah

Imam Al-Bukhari telah mempelajari selok belok memanah dan memahirkannya. Beliau banyak memanah dengan menunggang kenderaan.

Pengembaraan Menuntut Ilmu

Imam Al-Bukhari telah menetap di kampung halamannya di Bukhara sehingga berumur enam belas tahun. Selepas itu beliau berangkat keluar negara menuntut ilmu. Bermula dengan menunaikan haji ke Baitullah al-Haram bersama ibu dan abangnya Ahmad. Selepas itu, Ibu dan abangnya kembali ke Bukhara, tetapi beliau tetap tinggal menuntut ilmu di Mekah. Dalam pengembaraan ini beliau menghabiskan umurnya dengan mengembara ke pusat-pusat ilmu di kebanyakan dunia Islam. Beliau bersusah payah, berpenat lelah dan mengharungi pelbagai cabaran dan halangan dalam usaha untuk mengumpulkan hadis Nabi dan menyebarkannya kepada umat Islam.

Mekah ketika itu merupakan pusat ilmuan di Hijaz. Dalam pada itu beliau pergi ke Madinah Al-Munawwarah beberapa kali. Di Haramain (Mekah dan Madinah) inilah beliau menyusun kitab dengan membuat himpunan hadis-hadis sohih dan pengenalannya.

Imam Al-Bukhari dalam usahanya untuk mengumpulkan hadis-hadis sohih, beliau telah menjelajah ke serata pelusuk rantau negara Islam. Beliau pergi ke Mesir, Jazirah (Syiria, Iraq dan Turki) sebanyak dua kali, ke Basrah empat kali dan menetap di Hijaz selama enam tahun, dan berapa kali pergi ke Kufah dan Baghdad bersama-sama ahli hadis. Al-Bukhari telah mengembara menemui ahli-ahli hadis di pelbagai ceruk rantau dan tempat.

Baghdad ketika zaman Imam Al-Bukhari merupakan gedung ilmu pengetahuan dan pusat para ulama. Beberapa kali beliau ke Baghdad, beliau tinggal bersama Imam Ahmad. Imam Al-Bukhari tidak banyak meriwayatkan daripada Imam Ahmad, kerana beliau dalam pengembaraannya banyak menemui guru-guru Imam Ahmad lalu mendapatkan ilmu terus melalui mereka. Imam Al-Bukhari banyak berhubung dengan Ali bin Al-Madini, seorang ahli hadis, ahli sejarah dan seorang penghafaz hadis pada zamannya, beliau banyak menulis kitab.

Gurunya

Imam Al-Bukhari telah mengembara ke pusat-pusat pengajian ilmu yang dipimpin oleh tokoh-tokoh ulama hadis di negara Islam. Beliau mengambil kesempatan daripada tokoh-tokoh ulama hadis yang amanah dan diiktiraf. Telah diriwayatkan bahawa beliau menulis sebanyak 1,080 tokoh yang kesemuanya merupakan ulama-ulama hadis.

Muridnya

Imam Al-Bukhari mempunyai ramai murid termasuklah Imam At-Tirmizi pengarang kitab Al-Jami’ Al-Kabir yang dinamakan dengan Sunan At-Tirmizi dan As-Syamail Al-Muhammadiah. Murid beliau yang lain ialah Imam An-Nasai, beliau ialah seorang imam, hafiz Al-Quran dan pengarang Al-Sunan. Imam Muslim bin Al-Hajjaj pengarang kitab Al-Jami’ Al-Sohih juga merupakan anak murid Imam Al-Bukari.

Mazhab Fikahnya

Imam Al-Bukhari terkenal sebagai bermazhab Syafi’ie, lantaran itu Imam Al-Subki mengklasifikasikan beliau dalam kelompok Mazhab Syafi’i. Al-Hafiz Ibn Hajar dalam kitab Al-Fath al-Bari mengatakan bahawa Imam Al-Bukhari dalam perbincangan mengenai ilmu feqah kebiasaannya merujuk kepada Imam Syafi’i dan Abi ‘Ubaid. Walau bagaimana pun Ibn Al-Qaiyim mendakwa Al-Bukhari, Muslim, dan Abu Daud dari kalangan pengikut mazhab Ahmad Ahmad ibn Hanbal. Al-Syeikh Muhammad Zakaria Al-Kandahlawi berpendapat bahawa Imam Al-Bukhari merupakan seorang mujtahid dan faqeh yang tersendiri sebagaimana kita dapat saksikan dalam kitabnya Sohih Al-Bukhari. Ketiadaan buku-buku fekah yang dikarang oleh Imam Al-Bukhari tidak bermakna beliau bukan seorang mujtahid.

Kehebatanya Dalam Bidang Hadis

Allah SWT telah mengurniakan kepada beliau hati yang bersinar, kuat hafalan, pemikiran yang tajam, dipandu dan dibimbing serta diilhamkan menjadi seorang penghafaz hadis. Kehebatannya mula menonjol ketika berumur sepuluh tahun. Kemudian beliau berguru dengan ramai ulama pada zamannya dan tokoh-tokoh di kampung halamannya. Pembelajaran ini ditambah dengan perbincangan dan membuat kajian. Ketika berumur enam belas tahun, beliau telah hafaz banyak kitab-kitab tokoh ulama terkenal; dan juga telah mempelajari pendapat ahli-ahli falsafah, asas dan pegangan mereka. Ketika umurnya sepuluh tahun, Imam Al-Bukhari telah mampu membetulkan kesalahan-kesalahan dalam ilmu hadith. Sewaktu beliau berumur enam belas tahun beliau telah menghafaz kitab Ibn Mubarak, Waqi’ dan telah mengetahui pendapat ahli-ahli falsafah dari kalangan mereka.

Imam Al-Bukhari dikurniakan oleh Allah SWT dengan hafazan yang mantap, ingatan yang kuat dan hebat yang tidak ada bandingan di kalangan penghafaz di zamannya. Kisah tentang cepat hafazan dan kuat ingatan beliau tersebar luas hingga sampai ke taraf mutawatir yang tidak boleh disangkal lagi. Dikatakan beliau semasa kanak-kanak lagi telah menghafaz tujuh puluh ribu hadis yang bersambung perawinya dan berurutan. Diriwayatkan juga beliau boleh menghafaz apa yang terkandung di dalam kitab dengan sekali pandang sahaja. Imam Al-Bukhari juga sewaktu mendengar kuliah guru beliau menghafaz tanpa membuat sebarang catitan, ketika itu beliau masih kanak-kanak lagi.

Pada satu peristiwa, terdapat empat ratus orang pengkaji hadis yang berkampung selama tujuh hari ingin menguji kehebatan Imam Al-Bukhari dengan mengubah susunan dan menterbalikkan sanad hadis. Namun mereka tidak mampu untuk mengelirukan Imam Al-Bukhari walau sedikit pun sama ada dari segi sanad ataupun matan (teks hadis). Imam Al-Bukhari menjawab satu persatu dan membetulkan semua hadis yang telah diubah-ubah tersebut. Maka orang ramai pun mengiktiraf hafazan Imam Al-Bukhari dan mereka mengakui kehebatannya.

Imam Al-Bukhari bukan sahaja diiktiraf di kalangan ahli hadis sebagai seorang penghafaz hadis, malahan beliau mahir dalam ilmu sanad hadis sama ada hadis itu sohih atau pun dhaif, dan juga mengetahui keadaan perawi hadis dari segi kejujuran dan kewarakannya. Imam Al-Tirmizi berkata bahawa beliau tidak pernah melihat orang yang lebih alim dalam soal ilal (kecacatan sesuatu hadis) dan rijal (kejujuran seseorang perawi hadis) selain daripada Imam Al-Bukhari.

Diriwayatkan bahawa pada satu malam ketika bermusafir, Imam Al-Bukhari bangun sebanyak lima belas hingga dua puluh kali dalam satu malam. Setiap kali bangun, beliau membawa api ditangannya. Dengan menggunakan pelita itu beliau mengeluarkan hadis-hadis dan membuat penelitian mengenainya, kemudian beliau tidur semula. Imam Al-Bukhari berkata: “Aku tidak dapat tidur sebelum aku dapat membilang berapa banyak hadis yang telah dapat aku susun, rupa-rupanya telah tersusun sebanyak dua ratus ribu hadis.”

Imam Al-Bukhari sangat cintakan Rasulullah SAW dan begitu tekun mengumpulkan hadis, beliau menghadapi segala cabaran dan halangan, sanggup berlapar dan bersusah payah demi mengumpulkan hadis, seolah-olah menjadi darah daging atau hidup dan matinya untuk hadis.

Beliau Difitnah

Imam Al-Bukhari pernah difitnah bahawa Imam Al-Bukhari berkata Al-Quran itu makhluk, maka diadakan satu perhimpunan mengenainya. Apabila Imam Al-Bukhari hadir ke perhimpunan itu, salah seorang bertanya mengenai Al-Quran, sama ada ia makhluk atau bukan makhluk? Imam Al-Bukhari tidak menjawab, apabila ditanya sebanyak tiga kali, Imam Al- Bukhari menjawab: “Al-Quran itu adalah kalam Allah bukan makhluk, perbuatan hamba adalah makhluk dan menyoal mengenainya dianggap bid’ah. Pergerakan mereka, suara mereka, tulisan mereka kesemuanya adalah makhluk. Ada pun Al-Quran yang kekal di dalam mushaf dan yang menyentuh jiwa itu adalah kalam Allah bukan makhluk.”

Kewafatannya

Imam Al-Bukhari akhirnya keluar daripada Al-Naisabur kembali ke negara asalnya Bukhara, di sana beliau disambut oleh penduduk Bukhara dengan sambutan yang meriah sekali. Beliau berada di sana mengajar hadis di masjid Bukhara, lalu diminta oleh raja Bukhara bernama Khalid bin Ahmad supaya Imam Al- Bukhari datang ke istana untuk mengajar kitab kepada anak-anaknya, tetapi Imam Al-Bukhari menolak titah tersebut dengan alasan beliau tidak mahu mengajar hadis hanya kepada golongan tertentu sahaja akibatnya Imam Al-Bukhari dihalau daripada negeri itu dan kemudiannya beliau dihukum penjara.

Apabila Imam Al-Bukhari keluar dari Bukhara, penduduk Samarkand telah mengutus surat untuk meminta beliau tinggal di negeri mereka, lalu Imam Al-Bukhari menuju ke sana. Dalam perjalanan beliau menetap beberapa hari di sebuah kampung, lalu beliau dihidapi penyakit yang menyebabkan penduduk Samarkand mengutus orang untuk membawa Imam Al-Bukhari tinggal di sana. Sebelum wafat beliau berdoa: “Ya Allah, aku merasa begitu sempit rasanya dunia ini, jemputlah aku menemui-Mu ya Allah”, lalu Imam Al-Bukhari wafat pada bulan itu juga. Beliau wafat pada malam Sabtu ketika solat Isyak di malam Aidilfitri, jenazahnya disemadikan selepas solat Zohor semasa umurnya enam puluh dua (62) tahun kurang tiga belas (13) hari.

Dikatakan bahawa tanah perkuburannya mengeluarkan bauan yang harum semerbak bagaikan bau kasturi, ini berlanjutan beberapa hari, menyebabkan orang ramai datang menziarahi kuburnya beberapa hari untuk mengambil tanah sehingga kuburnya menjadi seakan berlubang.

Pengiktirafan Ulama Sezaman Tentang Hafazan dan Sanjungan Terhadapnya

Al-Hafiz menceritakan daripada Al-Khatib dengan sanadnya daripada Abdul Wahid bin Adam, beliau menceritakan: “Aku bermimpi melihat Nabi SAW bersama-sama dengan sekumpulan para sahabatnya sedang duduk di suatu tempat, aku mengucap salam kepada baginda dan dijawabnya salamku itu. Aku bertanya kepada baginda Kenapa duduk di sini ya Rasulullah? Sabda baginda: “Aku menunggu Muhammad bin Ismail (Imam Al-Bukhari)”. Dia menjelaskan lagi, setelah beberapa hari sampailah berita kematiannya kepadaku, bila aku selidiki, rupa-rupanya beliau wafat pada malam aku bermimpi bertemu dengan Rasulullah SAW itu.”

Al-Qastolani pula menjelaskan: “Apabila ada tanda-tanda tertentu selepas beliau wafat, para penentangnya telah pergi ke kuburnya lalu menzahirkan penyesalan dan bertaubat kembali kepada Allah SWT.”

Manakala Al-Firbari berkata: “Aku bermimpi berjumpa dengan Nabi SAW, baginda bertanya kepadaku: Apa yang kamu mahukan? Aku menjawab: Aku mahukan Muhammad bin Ismail, baginda bersabda lagi: Kirimkan salamku kepadanya.”

Imam Al-Bukhari hidup sezaman dengan ramai tokoh-tokoh dan ulama-ulama terkenal seluruh dunia Islam. Imam Al-Bukhari telah diuji kemudian mendapat pengiktirafan dari semua ulama pada zamannya, mereka mengetahui Imam Al-Bukhari mengatasi mereka dari segi hafazan dan kefahamannya lalu diberikan pujian dan sanjungan.

Abu Amru Al-Khaffaf Ahmad bin Nasr bin Ibrahim Al-Naisaburi berkata: “Aku tidak pernah melihat seseorang seperti Imam Al-Bukhari, beliau lebih mengetahui tentang hadis daripada Ahmad, Ishak dan lainnya begitu jauh perbezaannya.”

Muhammad bin Basyar bin Uthman bin Daud bin Kisan Al-Abdi Al-Basri, guru kepada Imam Al-Bukhari dan Imam Muslim, beliau berkata bahawa Imam Al-Bukhari merupakan seorang yang paling alim di zamannya.

Ahmad bin Hanbal mendakwa: “Tidak ada penduduk Khurasan yang mengembara keluar negeri seperti Muhammad bin Ismail (Imam Al-Bukhari).”

Abu Bakar bin Khuzaimah seorang pemimpin ulama berkata: “Tidak ada di muka bumi ini seorangpun yang lebih alim dalam ilmu hadis selain daripada Imam Al-Bukhari.”

Al-Hakim meriwayatkan dengan sanadnya bahawa Imam Muslim pengarang Hadis Sohih datang ke Bukhara maka dikucupnya di dahinya, Imam Muslim berkata: “Biarkanlah aku mencium kedua kakimu wahai guru yang mendidikku dan penghulu dan pentashih hadis.”

Al-Hafiz Ibn Hajar berkata: “Sekiranya dibukakan pintu puji-pujian ke atasnya kepada mereka yang terkemudian daripada zamanya, nescaya tidak cukup kertas untuk menulisnya, dan banyak jiwa yang terkorban kerananya, kerana ia bagaikan laut yang tidak bertepi.”

Imam Al-Nawawi dalam kitab Al-Tahzib mengatakan: “Ungkapan Ini sebagai penghargaan mengenai peribadi dan sifatnya, kesempurnaan peribadinya bagaikan permata yang aku tujukan kepadanya kerana dia dikenal dan diketahui umum. Puji-pujian kepadanya tidak terhingga kerana terkeluar daripada kebiasaan iaitu mencakup pelbagai bidang seperti hafazan dan dirayah (pengetahuan mengenai hadis), ijtihadnya untuk mendapatkan hadis, periwayat, sumbangan bakti, manfaat yang diperolehi, kewarakan, kezuhudan, pemerhatian dan ketekunan, kesungguhan, kemantapan dan kemurahan, perkembangan dan kemuliaan dan lain-lain bentuk kemuliaan yang dimilikinya.”

Rujukan: Jabatan Mufti Johor; Dr. Taqiyuddin Al-Nadawi Al-Madzahiri