Imam
Al-Bukhari ialah salah seorang tokoh ulama yang hidup pada awal kurun ketiga
Hijriah. Beliau dilahirkan selepas solat Jumaat pada 13 Syawal tahun 194
Hijriah di Bukhara Khurasan dan wafat pada malam sabtu ketika solat Isyak di malam
Aidilfitri, tahun 256 Hijriah. Dunia Islam ketika itu diperintah oleh Kerajaan
Abasiyah dan Baghdad merupakan ibu kota pemerintahannya. Imam Al-Bukhari wafat
pada zaman pemerintahan terakhir kerajaan Abasiah.
Pada zaman
ini, ilmu-ilmu pengetahuan Islam berkembang pesat sehingga melahirkan pelbagai
bidang ilmu pengetahuan di dunia Islam khasnya di Baghdad sebagai kota ilmu. Berkembangnya
mazhab fikah yang empat, perkembangan ilmu Al-Quran khasnya Ilmu Tafsir. Banyak
kitab-kitab dikarang seperti Sirah Nabawi, Sejarah dan Perawi hadis.
Sebelum itu
sudah terdapat terdapat beberapa kitab hadis yang penting telah disusun,
antaranya Kitab Muatta’ oleh Imam Malik, Musnad oleh Imam Ahmad, Musannif oleh Abdul
Razak dan lain-lain lagi. Hadis-hadis yang pelbagai ini telah dihimpunkan di
dalam sebuah kitab. Namun, semasa Imam Al-Bukhari, beliau telah mengumpulkan di
dalam sebuah kitab yang khusus hadis-hadis sohih sahaja (diakui betul ketulenan
dan kesohihannya).
Pada zaman
itu, terdapat ramai ulama-ulama yang menghafal hadis (Huffaz) dan tokoh-tokoh
hadis terkenal seperti Ahmad bin Hanbal, Ali bin Al-Madini, Imam Muslim,
Al-Tirmizi, An-Nasa’i, Ibnu Majah, Abu Daud, Abi Khatim, Abi Zar’ah Al-Raziyin,
Ishak bin Rahawih dan lain-lain lagi. Pada zaman ini juga telah timbul isu
mengatakan bahawa Al-Quran itu makhluk. Perkara ini telah dibangkitkan oleh
golongan Mu’tazilah dan mereka telah dapat mempengaruhi Khalifah Ma’mun dan
Al-Mu’tasim.
Keturunannya
Nama beliau
ialah Abu Abdullah Muhammad bin Ismail bin Ibrahim bin Al-Mughirah bin
Bardizbah Al-Ja’fi. Bapa Imam Al-Bukhari bernama Ismail merupakan seorang ulama
terkenal yang pernah belajar daripada Hammad bin Zaid dan Imam Malik. Bapanya merupakan
seorang yang alim, warak dan bertakwa. Oleh itu, Imam Al-Bukhari lahir dari
keluarga seorang yang alim, kuat pegangan agama dan seorang yang warak.
Kelahiran
Dan Perkembangannya
Imam
Al-Bukhari dilahirkan selepas solat Jumaat pada 13 Syawal tahun 194 Hijriah di
Perkampungan Bukhara. Bapanya telah wafat semasa beliau masih kecil, beliau
dipelihara oleh ibunya. Imam Al- Bukhari semasa kecilnya telah mengalami buta
matanya, ibunya telah bermimpi berjumpa dengan Nabi Ibrahim as, lalu berkata
kepadanya: Wahai si ibu, Allah telah mengembalikan penglihatan anakmu kerana
banyaknya anda berdoa, lalu Allah pulihkan penglihatannya.
Keperibadiannya
Imam
Al-Bukhari seorang yang kurus tubuhnya dan sederhana, tidak begitu tinggi dan
tidak begitu rendah orangnya. Beliau seorang yang zuhud, mewarisi harta yang banyak
peninggalan ayahnya, tetapi hartanya banyak disedekahkan. Beliau tidak banyak
makan, begitu pemurah sehingga dikatakan beliau cukup hanya memakan dua atau tiga
biji buah badam sahaja.
Beliau pernah
berdoa kepada Allah semoga tidak menghisabnya sekiranya beliau ada mengumpat
seseorang. Pada suatu hari ketika Al-Bukhari menunggang kenderaan pergi memanah,
ketika itu beliau berada di sebuah tempat bernama Faribar, saat memanah anak
panah Imam Al-Bukhari tersasar dan merosakkan barangan kepunyaan Hamid bin
Al-Ahdhar, menginsafi bahawa beliau telah merosakkan harta kepunyaan orang
lain, maka beliau segera mahu mengganti barangan tersebut, namun pemilik barang
tersebut tidak mahu sebarang gantian, maka Imam Al-Bukhari merasa gembira
dengan sikap Hamid tersebut lalu membaca sebanyak lima ratus hadis pada hari
itu dan bersedekah sebanyak tiga ratus dirham.
Imam
Al-Bukhari di setiap awal malam bulan Ramadan bersama dengan semua rakannya
berkumpul bersama-sama untuk menunaikan solat. Pada setiap rakaat dibacanya dua
puluh ayat sehinggalah khatam Al-Quran. Pada waktu sahur pula, beliau membaca
separuh hingga satu pertiga Al-Quran dan dikhatamkan pada setiap tiga malam,
kadang dikhatamkan pada setiap hari sekali dan ada kalanya dikhatamkan sewaktu
hampir berbuka, beliau mengatakan: “Setiap kali khatam disitulah doa amat
dimakbulkan”.
Dalam satu
peristiwa Imam Al-Bukhari di sengat tebuan dari dalam bajunya ketika sedang
solat. Apabila ditanya Imam Al-Bukhari berkata: “Aku sedang membaca surah yang
memang aku ingin menghabiskannya.” Dalam peristiwa itu beliau telah disengat tabuan
sebanyak tujuh belas kali.
Ketika dalam
satu majlis Imam Al-Bukhari, terdapat seorang yang membuang kotoran yang
tersangkut dijanggutnya lalu dibuangnya ke lantai. Kemudian Imam Al-Bukhari
mengambil kotoran tersebut dan memasukkan ke dalam satu bekas, selepas beliau
keluar daripada masjid, beliau membuang kotoran tersebut, seolah-olah beliau
mahu memelihara kesucian masjid daripada dicemari sebarang kotoran.
Kecekapannya
Dalam Memanah
Imam
Al-Bukhari telah mempelajari selok belok memanah dan memahirkannya. Beliau banyak
memanah dengan menunggang kenderaan.
Pengembaraan
Menuntut Ilmu
Imam
Al-Bukhari telah menetap di kampung halamannya di Bukhara sehingga berumur enam
belas tahun. Selepas itu beliau berangkat keluar negara menuntut ilmu. Bermula
dengan menunaikan haji ke Baitullah al-Haram bersama ibu dan abangnya Ahmad. Selepas
itu, Ibu dan abangnya kembali ke Bukhara, tetapi beliau tetap tinggal menuntut ilmu
di Mekah. Dalam pengembaraan ini beliau menghabiskan umurnya dengan mengembara
ke pusat-pusat ilmu di kebanyakan dunia Islam. Beliau bersusah payah, berpenat
lelah dan mengharungi pelbagai cabaran dan halangan dalam usaha untuk
mengumpulkan hadis Nabi dan menyebarkannya kepada umat Islam.
Mekah ketika
itu merupakan pusat ilmuan di Hijaz. Dalam pada itu beliau pergi ke Madinah
Al-Munawwarah beberapa kali. Di Haramain (Mekah dan Madinah) inilah beliau menyusun
kitab dengan membuat himpunan hadis-hadis sohih dan pengenalannya.
Imam
Al-Bukhari dalam usahanya untuk mengumpulkan hadis-hadis sohih, beliau telah
menjelajah ke serata pelusuk rantau negara Islam. Beliau pergi ke Mesir,
Jazirah (Syiria, Iraq dan Turki) sebanyak dua kali, ke Basrah empat kali dan
menetap di Hijaz selama enam tahun, dan berapa kali pergi ke Kufah dan Baghdad
bersama-sama ahli hadis. Al-Bukhari telah mengembara menemui ahli-ahli hadis di
pelbagai ceruk rantau dan tempat.
Baghdad
ketika zaman Imam Al-Bukhari merupakan gedung ilmu pengetahuan dan pusat para
ulama. Beberapa kali beliau ke Baghdad, beliau tinggal bersama Imam Ahmad. Imam
Al-Bukhari tidak banyak meriwayatkan daripada Imam Ahmad, kerana beliau dalam
pengembaraannya banyak menemui guru-guru Imam Ahmad lalu mendapatkan ilmu terus
melalui mereka. Imam Al-Bukhari banyak berhubung dengan Ali bin Al-Madini,
seorang ahli hadis, ahli sejarah dan seorang penghafaz hadis pada zamannya,
beliau banyak menulis kitab.
Gurunya
Imam
Al-Bukhari telah mengembara ke pusat-pusat pengajian ilmu yang dipimpin oleh
tokoh-tokoh ulama hadis di negara Islam. Beliau mengambil kesempatan daripada
tokoh-tokoh ulama hadis yang amanah dan diiktiraf. Telah diriwayatkan bahawa
beliau menulis sebanyak 1,080 tokoh yang kesemuanya merupakan ulama-ulama hadis.
Muridnya
Imam Al-Bukhari
mempunyai ramai murid termasuklah Imam At-Tirmizi pengarang kitab Al-Jami’
Al-Kabir yang dinamakan dengan Sunan At-Tirmizi dan As-Syamail Al-Muhammadiah. Murid
beliau yang lain ialah Imam An-Nasai, beliau ialah seorang imam, hafiz Al-Quran
dan pengarang Al-Sunan. Imam Muslim bin Al-Hajjaj pengarang kitab Al-Jami’
Al-Sohih juga merupakan anak murid Imam Al-Bukari.
Mazhab
Fikahnya
Imam
Al-Bukhari terkenal sebagai bermazhab Syafi’ie, lantaran itu Imam Al-Subki
mengklasifikasikan beliau dalam kelompok Mazhab Syafi’i. Al-Hafiz Ibn Hajar
dalam kitab Al-Fath al-Bari mengatakan bahawa Imam Al-Bukhari dalam perbincangan
mengenai ilmu feqah kebiasaannya merujuk kepada Imam Syafi’i dan Abi ‘Ubaid.
Walau bagaimana pun Ibn Al-Qaiyim mendakwa Al-Bukhari, Muslim, dan Abu Daud
dari kalangan pengikut mazhab Ahmad Ahmad ibn Hanbal. Al-Syeikh Muhammad
Zakaria Al-Kandahlawi berpendapat bahawa Imam Al-Bukhari merupakan seorang
mujtahid dan faqeh yang tersendiri sebagaimana kita dapat saksikan dalam
kitabnya Sohih Al-Bukhari. Ketiadaan buku-buku fekah yang dikarang oleh Imam
Al-Bukhari tidak bermakna beliau bukan seorang mujtahid.
Kehebatanya
Dalam Bidang Hadis
Allah SWT
telah mengurniakan kepada beliau hati yang bersinar, kuat hafalan, pemikiran
yang tajam, dipandu dan dibimbing serta diilhamkan menjadi seorang penghafaz
hadis. Kehebatannya mula menonjol ketika berumur sepuluh tahun. Kemudian beliau
berguru dengan ramai ulama pada zamannya dan tokoh-tokoh di kampung halamannya.
Pembelajaran ini ditambah dengan perbincangan dan membuat kajian. Ketika
berumur enam belas tahun, beliau telah hafaz banyak kitab-kitab tokoh ulama
terkenal; dan juga telah mempelajari pendapat ahli-ahli falsafah, asas dan
pegangan mereka. Ketika umurnya sepuluh tahun, Imam Al-Bukhari telah mampu
membetulkan kesalahan-kesalahan dalam ilmu hadith. Sewaktu beliau berumur enam
belas tahun beliau telah menghafaz kitab Ibn Mubarak, Waqi’ dan telah
mengetahui pendapat ahli-ahli falsafah dari kalangan mereka.
Imam
Al-Bukhari dikurniakan oleh Allah SWT dengan hafazan yang mantap, ingatan yang
kuat dan hebat yang tidak ada bandingan di kalangan penghafaz di zamannya.
Kisah tentang cepat hafazan dan kuat ingatan beliau tersebar luas hingga sampai
ke taraf mutawatir yang tidak boleh disangkal lagi. Dikatakan beliau semasa
kanak-kanak lagi telah menghafaz tujuh puluh ribu hadis yang bersambung
perawinya dan berurutan. Diriwayatkan juga beliau boleh menghafaz apa yang
terkandung di dalam kitab dengan sekali pandang sahaja. Imam Al-Bukhari juga
sewaktu mendengar kuliah guru beliau menghafaz tanpa membuat sebarang catitan,
ketika itu beliau masih kanak-kanak lagi.
Pada satu
peristiwa, terdapat empat ratus orang pengkaji hadis yang berkampung selama
tujuh hari ingin menguji kehebatan Imam Al-Bukhari dengan mengubah susunan dan
menterbalikkan sanad hadis. Namun mereka tidak mampu untuk mengelirukan Imam
Al-Bukhari walau sedikit pun sama ada dari segi sanad ataupun matan (teks
hadis). Imam Al-Bukhari menjawab satu persatu dan membetulkan semua hadis yang
telah diubah-ubah tersebut. Maka orang ramai pun mengiktiraf hafazan Imam
Al-Bukhari dan mereka mengakui kehebatannya.
Imam
Al-Bukhari bukan sahaja diiktiraf di kalangan ahli hadis sebagai seorang penghafaz
hadis, malahan beliau mahir dalam ilmu sanad hadis sama ada hadis itu sohih
atau pun dhaif, dan juga mengetahui keadaan perawi hadis dari segi kejujuran
dan kewarakannya. Imam Al-Tirmizi berkata bahawa beliau tidak pernah melihat
orang yang lebih alim dalam soal ilal (kecacatan sesuatu hadis) dan rijal (kejujuran
seseorang perawi hadis) selain daripada Imam Al-Bukhari.
Diriwayatkan
bahawa pada satu malam ketika bermusafir, Imam Al-Bukhari bangun sebanyak lima
belas hingga dua puluh kali dalam satu malam. Setiap kali bangun, beliau
membawa api ditangannya. Dengan menggunakan pelita itu beliau mengeluarkan
hadis-hadis dan membuat penelitian mengenainya, kemudian beliau tidur semula.
Imam Al-Bukhari berkata: “Aku tidak dapat tidur sebelum aku dapat membilang
berapa banyak hadis yang telah dapat aku susun, rupa-rupanya telah tersusun
sebanyak dua ratus ribu hadis.”
Imam
Al-Bukhari sangat cintakan Rasulullah SAW dan begitu tekun mengumpulkan hadis, beliau
menghadapi segala cabaran dan halangan, sanggup berlapar dan bersusah payah demi
mengumpulkan hadis, seolah-olah menjadi darah daging atau hidup dan matinya
untuk hadis.
Beliau Difitnah
Imam
Al-Bukhari pernah difitnah bahawa Imam Al-Bukhari berkata Al-Quran itu makhluk,
maka diadakan satu perhimpunan mengenainya. Apabila Imam Al-Bukhari hadir ke perhimpunan
itu, salah seorang bertanya mengenai Al-Quran, sama ada ia makhluk atau bukan
makhluk? Imam Al-Bukhari tidak menjawab, apabila ditanya sebanyak tiga kali,
Imam Al- Bukhari menjawab: “Al-Quran itu adalah kalam Allah bukan makhluk,
perbuatan hamba adalah makhluk dan menyoal mengenainya dianggap bid’ah. Pergerakan
mereka, suara mereka, tulisan mereka kesemuanya adalah makhluk. Ada pun
Al-Quran yang kekal di dalam mushaf dan yang menyentuh jiwa itu adalah kalam
Allah bukan makhluk.”
Kewafatannya
Imam
Al-Bukhari akhirnya keluar daripada Al-Naisabur kembali ke negara asalnya
Bukhara, di sana beliau disambut oleh penduduk Bukhara dengan sambutan yang
meriah sekali. Beliau berada di sana mengajar hadis di masjid Bukhara, lalu
diminta oleh raja Bukhara bernama Khalid bin Ahmad supaya Imam Al- Bukhari
datang ke istana untuk mengajar kitab kepada anak-anaknya, tetapi Imam
Al-Bukhari menolak titah tersebut dengan alasan beliau tidak mahu mengajar
hadis hanya kepada golongan tertentu sahaja akibatnya Imam Al-Bukhari dihalau daripada
negeri itu dan kemudiannya beliau dihukum penjara.
Apabila Imam
Al-Bukhari keluar dari Bukhara, penduduk Samarkand telah mengutus surat untuk
meminta beliau tinggal di negeri mereka, lalu Imam Al-Bukhari menuju ke sana. Dalam
perjalanan beliau menetap beberapa hari di sebuah kampung, lalu beliau dihidapi
penyakit yang menyebabkan penduduk Samarkand mengutus orang untuk membawa Imam
Al-Bukhari tinggal di sana. Sebelum wafat beliau berdoa: “Ya Allah, aku merasa
begitu sempit rasanya dunia ini, jemputlah aku menemui-Mu ya Allah”, lalu Imam
Al-Bukhari wafat pada bulan itu juga. Beliau wafat pada malam Sabtu ketika
solat Isyak di malam Aidilfitri, jenazahnya disemadikan selepas solat Zohor semasa
umurnya enam puluh dua (62) tahun kurang tiga belas (13) hari.
Dikatakan
bahawa tanah perkuburannya mengeluarkan bauan yang harum semerbak bagaikan bau
kasturi, ini berlanjutan beberapa hari, menyebabkan orang ramai datang menziarahi
kuburnya beberapa hari untuk mengambil tanah sehingga kuburnya menjadi seakan
berlubang.
Pengiktirafan
Ulama Sezaman Tentang Hafazan dan Sanjungan Terhadapnya
Al-Hafiz
menceritakan daripada Al-Khatib dengan sanadnya daripada Abdul Wahid bin Adam,
beliau menceritakan: “Aku bermimpi melihat Nabi SAW bersama-sama dengan sekumpulan
para sahabatnya sedang duduk di suatu tempat, aku mengucap salam kepada baginda
dan dijawabnya salamku itu. Aku bertanya kepada baginda Kenapa duduk di sini ya
Rasulullah? Sabda baginda: “Aku menunggu Muhammad bin Ismail (Imam
Al-Bukhari)”. Dia menjelaskan lagi, setelah beberapa hari sampailah berita kematiannya
kepadaku, bila aku selidiki, rupa-rupanya beliau wafat pada malam aku bermimpi
bertemu dengan Rasulullah SAW itu.”
Al-Qastolani
pula menjelaskan: “Apabila ada tanda-tanda tertentu selepas beliau wafat, para
penentangnya telah pergi ke kuburnya lalu menzahirkan penyesalan dan bertaubat kembali
kepada Allah SWT.”
Manakala
Al-Firbari berkata: “Aku bermimpi berjumpa dengan Nabi SAW, baginda bertanya
kepadaku: Apa yang kamu mahukan? Aku menjawab: Aku mahukan Muhammad bin
Ismail, baginda bersabda lagi: Kirimkan salamku kepadanya.”
Imam
Al-Bukhari hidup sezaman dengan ramai tokoh-tokoh dan ulama-ulama terkenal
seluruh dunia Islam. Imam Al-Bukhari telah diuji kemudian mendapat
pengiktirafan dari semua ulama pada zamannya, mereka mengetahui Imam Al-Bukhari
mengatasi mereka dari segi hafazan dan kefahamannya lalu diberikan pujian dan
sanjungan.
Abu Amru
Al-Khaffaf Ahmad bin Nasr bin Ibrahim Al-Naisaburi berkata: “Aku tidak pernah
melihat seseorang seperti Imam Al-Bukhari, beliau lebih mengetahui tentang
hadis daripada Ahmad, Ishak dan lainnya begitu jauh perbezaannya.”
Muhammad bin
Basyar bin Uthman bin Daud bin Kisan Al-Abdi Al-Basri, guru kepada Imam
Al-Bukhari dan Imam Muslim, beliau berkata bahawa Imam Al-Bukhari merupakan
seorang yang paling alim di zamannya.
Ahmad bin
Hanbal mendakwa: “Tidak ada penduduk Khurasan yang mengembara keluar negeri
seperti Muhammad bin Ismail (Imam Al-Bukhari).”
Abu Bakar
bin Khuzaimah seorang pemimpin ulama berkata: “Tidak ada di muka bumi ini
seorangpun yang lebih alim dalam ilmu hadis selain daripada Imam Al-Bukhari.”
Al-Hakim
meriwayatkan dengan sanadnya bahawa Imam Muslim pengarang Hadis Sohih datang ke
Bukhara maka dikucupnya di dahinya, Imam Muslim berkata: “Biarkanlah aku
mencium kedua kakimu wahai guru yang mendidikku dan penghulu dan pentashih
hadis.”
Al-Hafiz Ibn
Hajar berkata: “Sekiranya dibukakan pintu puji-pujian ke atasnya kepada mereka
yang terkemudian daripada zamanya, nescaya tidak cukup kertas untuk menulisnya,
dan banyak jiwa yang terkorban kerananya, kerana ia bagaikan laut yang tidak
bertepi.”
Imam Al-Nawawi
dalam kitab Al-Tahzib mengatakan: “Ungkapan Ini sebagai penghargaan mengenai
peribadi dan sifatnya, kesempurnaan peribadinya bagaikan permata yang aku
tujukan kepadanya kerana dia dikenal dan diketahui umum. Puji-pujian kepadanya
tidak terhingga kerana terkeluar daripada kebiasaan iaitu mencakup pelbagai
bidang seperti hafazan dan dirayah (pengetahuan mengenai hadis), ijtihadnya
untuk mendapatkan hadis, periwayat, sumbangan bakti, manfaat yang diperolehi,
kewarakan, kezuhudan, pemerhatian dan ketekunan, kesungguhan, kemantapan dan kemurahan,
perkembangan dan kemuliaan dan lain-lain bentuk kemuliaan yang dimilikinya.”
Rujukan:
Jabatan Mufti Johor; Dr. Taqiyuddin Al-Nadawi Al-Madzahiri